In 2014 konden de Britten in een poll 'de meest angstaanjagende sprookjesfiguur aller tijden' kiezen. Het werd de Boze Koningin uit 'Sneeuwwitje' van de gebroeders Grimm. De stiefmoeder die, uit pure jaloezie, een onschuldig kind dood wenst. En, in oudere versies van het sprookje, ook haar hart en lever wil opeten. Kwaadaardiger vind je ze niet.

Bij biologische moeders zou dat niet waar zijn. Want echte mama's zijn lief, toch? Niets gaan boven de toewijding van een moeder aan haar dochter, haar 'mini-me'. Geen enkele moeder is boosaardig, zelfs niet zij die in een vlaag van postnatale ellende haar kind vermoordt. Mama is de liefste van de hele wereld, zingen de schlagerzangers.

Denk even na. Kijk rondom u, vooral achter de façade van nette burgerwoningen met groene gazonnetjes, naar moeders die het allemaal voor elkaar hebben. Gemanicuurd, charmant, lid van menige club, altijd werkend aan het imago. Op handen gedragen door een man die ergens op de achtergrond zijn plicht doet en zwijgt. Mama, de liefste van de wereld.

Maar de rimpelloze glimlach kan ook nijd, jaloezie, kilte, emotionele terreur verbergen. Vaak is het zwarte schaap het kind dat verwachtingen wekt, dat de moeder overtreft. Goed, mooi, verstandig, zoals Sneeuwwitje. Maar het zal nooit de kans krijgen om te schitteren, daar zal mama voor zorgen. Moeders kunnen ook ziekelijke narcisten of psychopaten zijn.

Grimm

Sinds de romantiek willen we dat niet meer weten. Moederschap is heilig. Zo heilig dat het volkssprookje gecensureerd moest worden, toen het in 1812 in de bundel van de Grimms verscheen.

De Boze Koningin, die moordende furie, werd in het verhaal gepresenteerd als Sneeuwwitjes bloedeigen moeder. En dat kon niet, dat mocht niet. De moeder werd een stiefmoeder. Intussen blijven een paar moedige auteurs de werkelijkheid optekenen. Dit jaar doet Amélie Nothomb dat, met Het doorboorde hart. Je zou haar fijne, kille, ontroerende vertelling een modern Sneeuwwitje kunnen noemen. Een vertelling met niet één, maar twee boosaardige moeders.

Het Sneeuwwitje van dienst heet Diane. Diane wordt geboren in een bourgeois gezin, ze is een wolk van een baby, de trots van haar vader en grootouders. Alleen haar moeder - een blondine en ooit de meest benijde schoonheid van de plaatselijke jeunesse dorée - zou haar het liefst dood wensen. Mama is pas twintig, per ongeluk zwanger geworden en getrouwd met de plaatselijke adonis, dat wel. Maar hij is een apotheker in een provincieplaatsje, zij nu een aan huis gekluisterde echtgenote. Ze had wat anders voor ogen. Iets koninklijkers. In plaats daarvan kreeg ze Diane. 'Ze keek naar het kind en dacht: nu is het mijn verhaal niet meer, maar het jouwe'.

Diane zal boeten, haar hele jeugd lang. Het rustige, voorbeeldige en verstandige meisje wordt liefdeloos bejegend en gehaat als anderen haar prijzen. Mama,'de godin van haar hart', geeft haar slechts kruimels, speelt haar uit tegen haar jongere, blondere zus - die door mama als een mini-me geannexeerd wordt, en rot verwend. De andere gezinsleden lijken getroffen door de magie van de Boze Koningin, mededaders in een heerschappij die ze vergoelijken, waar zij voordeel uithalen.

Dat ene moment van moederlijke affectie, 'een kracht die haar liet sidderen en zwijmelen van geluk', zoekt Diane als volwassene bij andere zelfzuchtige vrouwen. Zo is er Olivia, een lector aan de medische faculteit, die op Diane leunt om haar doctoraat te halen. Olivia is knap, slank, Dianes platonische liefde. Alleen, Olivia's docher ­Marielle is een hoopje ellende. Kan Diane zichzelf redden door Marielle bij te staan?

Moedermoord

Amélie Nothomb schreef Het doorboorde hart voor een jeugdvriendinnetje dat slachtoffer was van een Boze Koningin-moeder. Een erger lot kon Nothomb zich niet voorstellen. Want niet alleen in sprookjes, ook in het echte leven is de Boze Koningin de machtigste en meest angstaanjagende figuur in een kinderleven. Zonder rechttoe-rechtaan moedermoord bevrijd je je daar niet van. En dan nog.

Maar Nothomb zou geen auteur van donkere sprookjes zijn als ze daar geen mouw aan kon passen. Lees Het doorboorde hart. De jaarlijkse Nothomb-roman kan weleens op een formule lijken: slimme, scherp verwoorde vertellingen gekruid met Belgisch surrealisme. Altijd entertainend, zelden levensnoodzakelijk. De cru van dit jaar is zijn aankoopprijs waard, u wint aan inzicht en mededogen. En kijk daarna goed rond, of er zich geen heks achter een liefste mama verstopt. Help een onschuldig kind - het zal u eeuwig dankbaar zijn.

Vertaald door Marijke Arijs, Xander, 143 blz., 19,99 € (e-boek 9,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Frappe-toi le coeur'.

Verberg tekst

Zoals meestal bij Nothomb is ook dit kind erg voorlijk en verstandiger dan de volwassenen om haar heen. Ze analyseert het gedrag van haar moeder en weet op die manier een modus vivendi te creëren.

In Het doorboorde hart komen we bekende Nothomb-motieven tegen: God in de verschijning van een ei, schoonheid versus lelijkheid, de obsessie met magerte en intense meisjesvriendschappen die soms giftig blijken te zijn. Aan zo'n vriendschap, met een van haar docenten op de universiteit, gaat Diane bijna onderdoor.

De docent Olivia is bij nader inzien meer een vampier die haar leegzuigt. Bij haar thuis ontmoet Diane haar dochtertje, Mariel, dat er nóg erger aan toe is dan zijzelf ooit is geweest. Diane ontfermt zich over Mariel zoals destijds haar grootmoeder zich over haar ontfermde. Dit spiegeleffect is wat vergezocht, en eigenlijk is de hele tweede helft van de roman te vol en rommelig. Het is of het verhaal met de tomeloze schrijfster aan de haal is gegaan - en ook dat is kenmerkend voor Nothomb.

***

Uit het Frans vertaald door Marijke Arijs. Xander; 143 pagina's; € 19,99.

Verberg tekst

Moederliefde is een absolute voorwaarde voor een gezonde ontwikkeling van kinderen. Diane moet die liefde helaas ontberen: zij is bij haar geboorte al zo mooi dat de moeder, Marie, toch ook een heel mooie vrouw, jaloers op haar is. Zij verzorgt haar, maar schenkt haar geen liefde. De volgende twee kinderen ontvangen wel haar volle liefde, zelfs te veel. Diane verdraagt dat niet; ze wordt verder opgevoed door haar grootouders. Als geneeskundestudent heeft ze een voorkeur voor cardiologie. Ze maakt zo kennis met een lector cardiologie, Olivia. Diane helpt Olivia om hoogleraar te worden. Olivia blijkt een verwaarloosde dochter te hebben, voor wie Diane een zwak opvat. Het komt uiteindelijk tot een breuk tussen beide vrouwen, met een verrassende afloop. De roman leest als een modern sprookje. De stijl is vrij rechttoe-rechtaan, met soms een verrassende metafoor. Een enkele verklarende noot over termen uit het Franse universitaire systeem zou niet misplaatst zijn geweest. Nathalie Nothomb (1966) is een succesvol schrijfster. Haar romans zijn in veel talen vertaald. Verberg tekst